Toruński Park Technologiczny Miejsce inspirowania innowacjiPL / EN

Aktualności

najnowsze archiwum
10 / 01 / 2014

Klastry, czyli o współpracy, innowacjach i pieniądzach

Współpraca człowieka z człowiekiem jest czymś naturalnym dla przedstawicieli gatunku ludzkiego. Działanie wyłącznie na własną rękę ma oczywiście niepodważalne zalety. Nie zawsze jednak jest ono najbardziej efektywne, zwłaszcza w sytuacji gdy dochodzi do konfrontacji z dużo silniejszym indywidualistą, dobrze współpracującym ze sobą zespołem lub kiedy pojawia się problem, któremu nie jesteśmy w stanie sprostać samodzielnie.

W naturze…

Działania biznesowe można porównać do polowania. Dysponując wysoce wyspecjalizowanymi narzędziami, np. bronią automatyczną, celownikami laserowymi, noktowizorami itd., nawet samotny myśliwy jest w stanie zdziałać bardzo dużo – upolować dużego zwierza bez obowiązku dzielenia się zdobyczą z innymi uczestnikami łowów. Jednak aby wejść w posiadanie dobrej jakości sprzętu, trzeba też samodzielnie ponieść konkretne nakłady, które dla wielu (a może dla większości?) indywidualnych łowców pozostają poza zasięgiem. Sytuacja zmienia się jednak, gdy kilku myśliwych zaczyna współpracować ze sobą, dzielą się kosztami i wspólnie realizują cel. W takiej sytuacji można realnie pomyśleć o ławach na grubą zwierzynę.

…i w biznesie

Na czym polega specyfika takiego działania w biznesie? Punktem wyjścia jest właśnie wspomniany cel i analiza środowiska, w którym będzie prowadzona działalność gospodarcza. W biznesie wspomniany cel można wyznaczyć stosunkowo prosto. Jest to po prostu strumień pieniędzy (należy powiedzieć wprost – każdy przedsiębiorca chce osiągnąć zysk), który po zrealizowaniu wspólnego projektu trafia na konta partnerów biorących w nim udział.

Oczywiście podział zysków nierzadko staje się największą przeszkodą, która często powoduje, że zespół się nie zawiązuje albo projekt kończy się fiaskiem w trakcie realizacji. Dlaczego? Odpowiedź jest stosunkowo prosta – każdy przedsiębiorca kieruje się swoim najlepiej pojętym interesem i dąży do maksymalizacji własnych zysków. Żeby zatem współpraca była możliwa, w pierwszej kolejności konieczne jest zapanowanie nad własnym ego. Należy to uczynić w imię… własnego, najlepiej pojętego interesu oraz maksymalizacji zysków. W przeciwnym wypadku szanse na  współpracę maleją.

Co dalej? Jeśli już wiadomo, jaki cel chce się osiągnąć, i ma się świadomość, że bez pomocy będzie to trudne, należy znaleźć odpowiednich partnerów. Gdzie ich szukać? Jeszcze do niedawna naturalne było poszukiwanie partnerów w najbliższym środowisku. Kooperantów szukało się w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej lub jego bezpośrednim sąsiedztwie, np. promieniu kilkuset kilometrów od własnej firmy. Sytuacja uległa diametralnej zmianie w momencie, gdy powszechne stało się wykorzystanie internetu do prowadzenia interesów. W czasach, gdy niejednokrotnie na żadnym etapie realizacji projektu nie dochodzi do spotkania z klientem i jest normalne, że pracownicy jednej firmy są od siebie oddaleni o kilka tysięcy kilometrów, odległość czy brak bezpośredniego kontaktu nie stanowią już tak istotnej bariery. Podobnie rzecz się ma z partnerstwem biznesowym. Jeśli pojawia się wspólnota celów, odległość czy narodowość tracą na znaczeniu.

Zaufanie fundamentem klastrów

Szukać można zatem wszędzie, ale czy każdy nadaje się na partnera biznesowego? Oczywiście, nie. Kto zatem się nadaje? Odpowiedź nie jest już tak oczywista i jednoznaczna. Po pierwsze, zależy od tego, kim są potencjalni kooperanci i jakie mają względem siebie oczekiwania. Po drugie, ważne jest, czy pojawiło się między nimi wzajemne zaufanie. Jest to czynnik szczególnie ważny, gdy mówimy o współpracy przy jednoczesnym wzajemnym konkurowaniu. A na tym właśnie polegają klastry. Bez wzajemnego zaufania w klastrze nawet najbardziej szczytne i ambitne przedsięwzięcia nie będą możliwe do zrealizowania.

„Klastry przemysłowe to geograficzna koncentracja konkurencyjnych firm w powiązanych sektorach, związanych ze sobą gospodarczo, dzielących te same umiejętności, technologię i infrastrukturę. W klastrze wielkie i małe przedsiębiorstwa osiągają znacznie więcej, niż gdyby miały pracować same, dzięki sieci związanych przedsiębiorstw, dostawców, usług, instytucji akademickich oraz producentów skoncentrowanych na tym samym obszarze. Koncentracja wspomaga tworzenie nowych przedsiębiorstw, produktów oraz nowych miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych, dobrze opłacanych pracowników. Klastry stanowią o sile każdej gospodarki narodowej, regionalnej, stanowej, a nawet wielkomiejskiej, głównie w krajach gospodarczo rozwiniętych”[1].

Cel klastrów

W dzisiejszych realiach gospodarczych praktycznie każdy podmiot, niezależnie od jego wielkości i branży, jest potencjalnie narażony na konieczność konkurowania. Z uwagi na postępującą globalizację często jest zmuszony stawać w szranki z podmiotami niejednokrotnie oddalonymi o kilka stref czasowych czy o zupełnie innej kulturze pracy. Dlatego też konieczne jest stosowanie nowych form działania mających na celu zwiększanie konkurencyjności, efektywności i – co szczególnie ważne – innowacyjności. Odpowiedzią na to jest działanie właśnie w ramach klastrów. Oczywiście na poziomie rozważań akademickich możemy dyskutować, czy klastry są rzeczywiście novum w działalności gospodarczej. Zapewne wielu ekspertów podważyłoby taką tezę. Wydaje się jednak, że uprawnione pozostaje stwierdzenie, że klastry są ciągle mało popularną formą podejmowania wspólnych działań, co powoduje, że samo pojęcie może stanowić swoistą nowość.

Dlaczego klastry mogą stanowić skuteczny instrument w konkurowaniu na rynku krajowym i międzynarodowym? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przyjrzeć się potencjalnym korzyściom, które może przynieść przedsiębiorstwu zaangażowanie w klaster. W nawiązaniu do definicji klastra zaproponowanej przez M. Portera w The Competetive Advantage of Nations (1990) oraz do wcześniejszych badań nad koncentracją branżową podmiotów prowadzonych przez Alfreda Marshalla, wśród profitów płynących z uczestnictwa w klastrach można wymienić:

–       ułatwiony dostęp do wykwalifikowanej kadry pracowniczej[2],

–       usprawnienie transferu informacji pomiędzy aktorami klastrów[3],

–       lepszy dostęp do wiedzy specjalistycznej,

–       zwiększony poziom innowacyjności produktów i usług oferowanych przez klaster[4],

–       obniżenie niektórych kosztów stałych (związanych np. z logistyką, promocją, działaniami handlowymi itp.).

Jednocześnie należy zaznaczyć, że te i inne zalety płynące z bycia częścią klastra nie pojawiają się z dnia na dzień. Część z nich, np. obniżenie kosztów związanych z marketingiem, może być osiągnięta stosunkowo szybko. Należy jednak zwrócić uwagę że działania marketingowe nie są głównym polem rywalizacji pomiędzy członkami klastrów. Zdecydowanie trudniej jest osiągnąć inne korzyści, chociażby takie jak poprawę przepływu informacji i dostępu do specjalistycznej wiedzy, które bezpośrednio wpływają na konkurencyjność poszczególnych podmiotów. Oczywiście można założyć, że współpracę ograniczy się jedynie do tych obszarów, w których poszczególne podmioty nie konkurują ze sobą. Biorąc jednak pod uwagę kwestię zwiększania potencjału własnego przedsiębiorstwa przez uczestnictwo w klastrze, należy przewidywać, że aby efektywnie realizować swoje założenia, konieczne będzie otwieranie się na dialog z wewnętrzną konkurencją w klastrze. Dopiero taka sytuacja pomoże efektywnie zwiększać potencjał innowacyjny klastra, który będzie prowadzić do umacniania zarówno pozycji całej organizacji, jak i jej poszczególnych uczestników.

Wsparcie klastrów w Polsce

W realiach polskiej gospodarki nie można pominąć kwestii związanej z możliwościami uzyskiwania wsparcia na rozwój klastrów ze środków publicznych w ramach funduszy europejskich. Było ono dostępne w ramach funduszy rozdzielanych w latach 2004–2006, następnie okresie 2007–2013, będzie również udzielane w nowej perspektywie budżetowej, czyli w latach 2014–2020. Wsparcie klastrów ze środków publicznych jest także dostępne ze środków europejskich dystrybuowanych w ramach tzw. programów ramowych. Publiczna pomoc klastrom nie jest specyfiką jedynie polskiej gospodarki. Warto o niej jednak mówić, gdyż świadczy o potencjale, który dostrzegają w klastrach konstruktorzy krajowej polityki gospodarczej.

Krajowe wsparcie w latach 2004–2006 zostało udzielone w ramach sektorowych programów operacyjnych: Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (działania 1.1 i 1.4) i Rozwój Zasobów Ludzkich (działanie 2.3, schemat b) oraz za pośrednictwem Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego (działanie 2.6).

W kolejnej, dobiegającej końca perspektywie budżetowej kluczowym instrumentem wspierania rozwoju klastrów było Działanie 5.1. Wspieranie powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Łącznie beneficjenci pomocy otrzymali wsparcie na kwotę około 230 mln PLN. Pomoc była i jest także udzielana powiązaniom o charakterze lokalnym ze środków regionalnych programów operacyjnych. Konkursy dla klastrów zostały przeprowadzone m.in. w województwach śląskim i warmińsko-mazurskim. Obecnie także w regionie kujawsko-pomorskim planowana jest realizacja projektu, którego celem będzie wspieranie aktywności przedsiębiorców i innych podmiotów w ramach powiązań kooperacyjnych.

Pomoc z krajowych programów operacyjnych można było przeznaczyć zarówno na działania o charakterze inwestycyjnym (zakup infrastruktury, budowa i inne projekty inwestycyjne), jak i na tzw. projekty miękkie wspierające rozwój kompetencji organizacji przez wzrost kapitału wiedzy zasobów ludzkich, przygotowywanie dokumentów strategicznych, analiz konkurencyjności itp.

W nowym okresie programowania (2014–2020) pomoc będzie udzielana zarówno w ramach programów centralnych, jak i regionalnych. Bardziej konkretnych informacji można będzie jednak w tej sprawie udzielić dopiero po ostatecznym zaaprobowaniu nowych dokumentów programowych przez stosowne instytucje.

Komisja Europejska a klastry

O klastry zabiega także Komisja Europejska. Przejawem zainteresowania tą formą współpracy jest nadanie wybranym ośrodkom w ramach sieci Enterprise Europe Network (EEN) statusu punktów kontaktowych dla klastrów (ang. Cluster Contact Point – CCP). Zgodnie z założeniami w każdym konsorcjum powinien funkcjonować przynajmniej jeden CCP. W Polsce do tej pory pozytywnie zostały zweryfikowane 3 ośrodki. Ich zadaniem jest m.in.:

–       identyfikacja nowych i istniejących klastrów;

–       wspieranie koordynatorów klastrów w zakresie pozyskiwania informacji nt. możliwości nawiązywania współpracy z zagranicznymi powiązaniami, jak również w zakresie innej działalności sieci EEN, która może być użyteczna dla klastrów;

–       tworzenie dobrych warunków do zawiązywania się międzynarodowych porozumień pomiędzy klastrami przez wykorzystywanie potencjału sieci EEN.

Polskie ośrodki EEN pełniące rolę CCP:

– Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości – euroinfo@kip.kalisz.pl

– Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. – een@tarr.org.pl

– Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii przy Uniwersytecie Zachodniopomorskim w Szczecinie – transfer@zut.edu.pl

W tym przypadku możemy mówić o pośrednim wspieraniu klastrów. Bezpośrednie wsparcie w kończącej się perspektywie było możliwe do uzyskania m.in. w ramach Ramowego Programu na rzecz Wspierania Konkurencyjności i Innowacyjności Przedsiębiorstw (CIP) oraz 7. Programu Ramowego (7FP). W latach 2014–2020 o pomoc będzie można się starać z programów COSME i HORIZON 2020[5]. Warto jednak zwrócić uwagę, że w ciągu kolejnych 7 lat Komisja Europejska chce położyć większy nacisk na wspieranie już istniejących klastrów niż na identyfikowanie nowych powiązań.

 

Niezależnie od wsparcia ze środków publicznych, które można uzyskać przede wszystkim na powiązania kooperacyjne, na działalność klastrów należy patrzeć przez pryzmat możliwych korzyści dla poszczególnych przedsiębiorców. Zrozumienie idei clusteringu i profitów z uczestnictwa w powiązaniu kooperacyjnym może sprawić, że dążenie do uzyskania wsparcia ze środków publicznych zejdzie na dalszy plan. Dowodem na to są klastry, które środki publiczne traktują jako dodatkowe źródło finansowania, zasadniczo utrzymując się z samodzielnie podejmowanych działań.

Autor: Piotr Józefiak
Współpraca: Katarzyna Słomska

[1]              Porter M. E., The Competitive Advantage of Nations, Macmillan Press, Hampshire and London 1990.

[2]     2006 Innobarometer on cluster’s role in facilitating innovation in Europe. Analytical Report, The Gallup Organization Hungary & Gallup Europe, DG Enterprise and Industry, Flash Eurobarometer 187, 2006.

[3]     Ibidem.

[4]     L. Palmen, M. Baron, Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce, Warszawa 2008.

WordPress › Błąd